Home
Kennis en Economie
   archief april 2006
archief januari 2006
archief december 2005
archief november 2005
archief september 2005
archief augustus 2005
archief juli 2005
archief juni 2005
archief mei 2005
archief april 2005
archief maart 2005
archief februari 2005
archief januari 2005
2004
Recht en Veiligheid
Europa
Jihad vs McWorld
E-government
Nieuwe democratie
Columns
Politici
Overzicht thema`s
Verkiezingen
Tools
Het Belgenrapport
Nieuwsbrief
Colofon
Poldi.Net




Open source ontwikkeling zal anders zijn bij de overheid
Arjan Widlak Gepost:     vrijdag, 6 juni 2003, 14:00
Van:     < Arjan Widlak - Hoofdredacteur Politiek-digitaal >
URL:     < http://www.politiek-digitaal.nl/colofon/redactie >

Open source wordt de nieuwe ICT hype. Ook de Nederlandse overheid zet de eerste schreden op het pad van open source software. Maar de krachten die open source tot een succes maakten in de consumenten- en internetsoftware zullen niet vanzelfsprekend open source bij de overheid tot een succes maken. Over praktische bezwaren, pizza's en Pamela Anderson.

Het is bekend, open source software is beter omdat vele programmeurs spontaan meedenken en meewerken aan continue verbeteringen. Maar de overheid heeft geen organisatieprincipe dat goed past bij spontane acties. Een spontane actie ontstaat nu eenmaal sneller rond videosoftware waarmee je Pamela Anderson bloot kan zien. De eerste nerd die in zijn vrije tijd een systeem bouwt voor de intake van hondenbelasting ga ik een week lang pizza's brengen. Voordat de ontwikkeling van open source software bij de overheid dezelfde vlucht neemt als bij consumentensoftware moet er een aantal praktische bezwaren overwonnen worden.

Voortrekker zijn is een dure hobby
Nieuwe software specifiek voor de overheid zal een stuk duurder worden, niet goedkoper. Voor een bedrijf is het namelijk niet meer interessant om flink te investeren in een softwarepakket. De investering moet terugbetaald worden door de eerste klant. Daarna ligt de kennis voor het oprapen - want het is open source - en kan ook de concurrent die software implementeren. Dit geldt nog sterker voor software waarvoor veel organisatiespecifieke kennis nodig is. Deze toepassingsgerichte kennis komt ook op straat te liggen. Alle kosten om die kennis te verwerven zullen door de eerste klant betaald moeten worden. Een gemeente die een nieuwe toepassing wil laten maken zal daarom eerst de kat uit de boom te kijken bij de buurgemeenten. Voortrekker zijn is duur.

Weinig vrijwillige bugbusters bij de overheid
Andere voordelen van open source, zoals vele ogen zien meer bugs, zullen niet vanzelf bij de overheid opgaan. Een hacker / liefhebber haalt in zijn vrije tijd een bug uit een webserver, zeker als dat voorkomt dat iemand buiten de vriendenkring via zijn internetverbinding een dvd van zijn pc haalt. Wederom breng ik de mensen die in hun vrije tijd naar de code van de gemeentelijke basisadministratie willen kijken een week lang pizza. De community rond overheidssystemen zal beperkt blijven tot professionals. Wanneer de opdrachtgever de software niet zelf onderhoudt, maar daarvoor een extern bedrijf inhuurt zal het nog veel minder waarschijnlijk zijn dat deze kennis direct wordt verspreid. De opdrachtgever kent de kanalen niet en het bedrijf laat zich graag opnieuw inhuren door de volgende.

Nieuw soort personeelsschaarste
Het zal lastig zijn om open source software direct breed in te zetten. Er zijn daarvoor te weinig mensen met de benodigde vaardigheden. Recent schakelde nog een deel van een universiteit over van Linux op Windows servers, omdat er makkelijker systeembeheerders te vinden zijn die een diploma van Microsoft hebben gekregen, dan systeembeheerders met kennis van open source systemen. Systeembeheerders en programmeurs met kennis van open source systemen zijn nog schaars.

Juridisch detail: overheid verbiedt open source
Grappig detail is dat de rijksoverheid op dit moment open source verbiedt. Om niet afhankelijk te worden van opdrachtnemers moeten alle rechten van opdrachten toevallen aan de overheid die de opdracht verstrekt. Dat staat in de algemene voorwaarden voor opdrachten en diensten bij de rijksoverheid, de AVODI. Dit is wellicht wat juridische haarkloverij, maar de paradox is dat om afhankelijkheid tegen te gaan de ontwikkelde software eigendom wordt van de overheid. En dat kan nou net niet bij open source software, omdat iedereen eigenaar kan worden.

Oplossingsrichtingen
Open source software heeft vooral een geheel andere dynamiek op het vlak van innovatie. Om ook na de korte periode van subsidies voor de ontwikkeling van open source toepassingen innovatie te stimuleren, zijn mechanismen nodig die dit aantrekkelijk (rationeel) maken.

Afnemersorganisatie
Een probleem dat niet alleen bij open source voorkomt, maar heel bekend is bij uitvoeringskwesties in de ICT is dat de kosten vaak centraal liggen en baten deels buiten de eigen organisatie vallen. (zie ook: Een Kwestie van Uitvoering) Een overheidsorganisatie die een toepassing wil ontwikkelen die gelijksoortige overheden ook zullen willen heeft er belang bij om deze mede-afnemers te (laten) organiseren zodat ook de kosten kunnen worden gedeeld en niet alleen de baten.

Tegen de stroom in: centraliseren
Centralisering en het opleggen van het gebruik van software aan lagere organisatieonderdelen is vandaag de dag 'not done'. Je roept weerstand op in plaats van dat er draagvlak kan groeien voor een nieuwe ontwikkeling. Toch is dit vaak wel rationeel. Het zou enorm kosten besparen als de centrale overheid software zou ontwikkelen voor de aanvraag van paspoorten via de website en de afhandeling binnen de gemeente en niet elke gemeente voor zich. Centrale ontwikkeling vraagt daarmee in feite ook organisatie van de afnemers om de wensen en eisen ruimte te geven bij de ontwikkeling.

Aanbiedersorganisatie
Ook de leveranciers zullen zich organiseren. Hierbij hebben zowel de klanten - zeker de overheid - als de aanbieders zelf voordeel. Het voordeel voor de overheid als klant is de zekerheid dat er een bredere groep van bedrijven is die elkaars software en de wijze van implementatie bij de overheid begrijpen. Maar die het ook snel over kunnen nemen bij faillissement of conflict. Het voordeel voor de leveranciers is gezamenlijke promotie van het systeem. Elke aanbieder moet toch investeren in diepgaande kennis van de software, want de overheid is een kritische klant. Als het systeem wordt verdrongen door een softwareproduct dat beter is of zich sneller ontwikkelt, dan gaat deze investering verloren. Bij de promotie van het platform hebben de gezamenlijke afnemers en de gezamenlijke leveranciers nog een gezamenlijk belang. Hoe breder het gebruik, hoe sneller de ontwikkeling en hoe groter de kans dat je geen spijt krijgt van je investering.

Licentiemodellen
Om de incentive tot investeren compleet nieuwe toepassingen terug te krijgen en toch de software open source te krijgen zouden licentiemodellen ontwikkeld kunnen worden. Het auteursrecht dat nu meestal wordt gebruikt is bizar als het om software gaat; zeventig jaar na de dood van de auteur is in ICT termen de eeuwigheid. Een open source licentiemodel dat wel aanspoort tot investeren in geheel nieuwe toepassingen zou het verspreiden van de software voor een klein aantal jaren exclusief aan de ontwikkelaar kunnen laten. Maar laat ook toe dat de klant de software kan wijzigen. Hiervoor zou de overheid zelfs een apart eigendomsrecht in wetgeving kunnen vastleggen.

Actieve open source
De aanbestedingsregels zouden ook regels kunnen bevatten om het gebruik van reeds ontwikkelde software en verspreiding van kennis over bugs te stimuleren. Zo zou de regel kunnen zijn dat elke overheid die software moet ontwikkelen deze ook goed gedocumenteerd op een centraal platform plaatst. Dan is het ook reëel dat andere bedrijven deze software kunnen gaan implementeren. Iets soortgelijks zou met bugfixes gedaan kunnen worden.

Algemene uitzondering op algemene voorwaarden
Over anderhalf jaar komen er voor ICT-dienstverlening aparte algemene voorwaarden. Dan hoeft de AVODI die de open source verbiedt niet meer gebruikt te worden. Er moet dan wel voor gezorgd worden dat de nieuwe voorwaarden het gebruik van open source mogelijk maken. Anders blijft de situatie zo dat bij elke opdracht waarin open source wordt gebruikt moet worden afgeweken van de voorwaarden. Zeg maar een algemene uitzondering op de algemene voorwaarden.

Toch een revolutie!
Ook al is het niet vanzelfsprekend dat de drijvende krachten die open source tot een succes maakten in de consumenten- en technische software moet de open source revolutie bij de overheid er wel komen. De beste manier om de problemen uit de weg te ruimen is het flink stimuleren van het gebruik van open source bij de overheid.