Terreurbestrijding was menigmaal het primaire agendapunt op Europese Raden. Toch bleken veel maatregelen dode letters. Europese samenwerking van inlichtingendiensten schijnt iedereen te willen, maar wil maar niet vlotten. De beleidsfocus moet verlegd worden naar uitvoeren van eerder gemaakte afspraken en het herzien van de bevoegdheden van de nationale geheime dienst. Dat menen Sybrand van Hulst, hoofd van de AIVD, en Efraim Halevy, voormalig baas van de Israëlische geheime dienst Mossad. Ook menen zij dat de politiek voor een cultuuromslag moet zorgen door het publiek tot waakzaamheid op te roepen.
Al jaren beloven ministers in Brussel dat politie, justitie en inlichtingendiensten meer en beter gaan samenwerken. De instituten die zijn opgericht, Europol en Eurojust, hebben echter tot op heden niet het beoogde succes geboekt. De aanpak van terrorisme botst in de praktijk met de cultuur van inlichtingendiensten, soevereiniteit van lidstaten en de afwezigheid van executieve opsporingsbevoegdheden bij Europol. De niet nagekomen beloftes werden opnieuw onderwerp van discussie in de Europese verkiezingsstrijd.
Oude beloftes opnieuw onderwerp in verkiezingscampagne
Het spanningsveld tussen inperking van burgerrechten en adequate terreurbestrijding werd een belangrijk thema in de aanloop van de Europese verkiezingen. De PvdA pleitte ervoor dat samenwerking in de strijd tegen criminaliteit en terrorisme niet ten koste mocht gaan van mensenrechten. Groenlinks verzette zich tegen een Europees arrestatiebevel om rechten van verdachten te beschermen. Democratisch Europa schreef in haar verkiezingsprogramma dat gezamenlijke bestrijding onder democratische controle moet plaatsvinden. Leefbaar Europa zag de oplossing in meer dialoog met militante moslims. De VVD betuigde dat Europol beter moet worden toegerust in het kader van een nauwere politiële en justitiële samenwerking.
Het zijn zaken die in de Europese Raad van Binnenlandse Zaken en Justitie al veelvuldig besproken zijn. Veel van de gemaakte afspraken zijn nog niet uitgevoerd. Telkens weer moeten nieuwe dreigingen of zelfs aanslagen een impuls zijn om beloftes daadwerkelijk om te zetten in beleid.
Waakzame burgers
Overheden en inlichtingendiensten zijn de eerstverantwoordelijken om aanslagen te voorkomen. Hoewel daadkrachtig beleid daartoe een handvest biedt, moeten ook burgers hun houding veranderen. Net als in Israël moeten mensen alert en waakzaam worden. Dat is althans de mening van Efraim Halevy, oud-chef van de Israëlische geheime dienst Mossad. "Als de publieke opinie op de juiste manier wordt bewerkt, dan is het mogelijk sommige aanslagen te voorkomen. Iedereen moet waakzaam zijn, om zich heen kijken wat er gebeurt, en zijn omgeving in de gaten houden. Alleen zo kan terrorisme effectief aangepakt worden, dat hebben wij zelf ervaren."
Ook Sybrand van Hulst, hoofd van de AIVD, deelt deze visie. "In Nederland moeten we nog jarenlang bedacht zijn op aanslagen. Met dreigend terrorisme zullen we moeten leven. Meer bevoegdheden voor de politie, minder privacy, elkaar in de gaten houden. Letten op verdachte pakketjes. Het blijft allemaal nodig. Want de strijd tegen het terrorisme is nog lang niet gewonnen." Dat was zijn sombere boodschap tijdens een persconferentie in maart over het dreigende terrorisme en het jaarverslag van zijn geheime dienst.
Beleidsfocus verleggen naar haalbare korte termijn doelen
Het politieke debat over de vorming van een Europese inlichtingendienst leidt af van de vraag hoe terrorisme op korte termijn effectief aangepakt kan worden. Over veel zaken is al overeenstemming bereikt, maar de uitvoering komt niet van de grond. Vanwege de verkiezingen staan deze onderwerpen opnieuw in de politieke belangstelling. Nieuw zijn de pleidooien om het potentieel aan alertheid van de burgers aan te spreken. De AIVD zou meer naar buiten kunnen treden om te wijzen op gevaren, om zo meer respons vanuit de samenleving te krijgen meent de AIVD zelf. Echter de bevoegdheden van de nationale diensten moeten onder de loep genomen worden. Het steven naar uitwisselingen van inlichtingengegevens en samenwerking in Europa is utopisch. Vanwege de nationale belangen die spelen bij de nationale diensten blijkt echte samenwerking niet haalbaar.
