Guido Enthoven en Jurgen van der Heijden hebben
een pamflet geschreven, 'Systeem, open u'. Daarin doen ze zes
voorstellen voor democratische vernieuwing. Maar het pamflet is niet
radicaal genoeg, schrijft Jouke de Vries. 'De belangrijkste verandering
die nodig is, is het doorbreken van de gesloten managementcultuur die
onder Paars hoogtij vierde.'
Guido Enthoven en Jurgen van der Heijden hebben een pamflet geschreven,
'Systeem, open u'. De kern van de analyse is dat de auteurs vinden dat
het Nederlandse politieke en bestuurlijke systeem te gesloten en te
verkokerd is. De auteurs willen hun soevereiniteit terug. Ze doen 'zes
voorstellen voor democratische vernieuwing' - het pamflet is in zijn
geheel te vinden in dit dossier.
Hun hartenkreet komt op een moment dat de Nederlandse politiek in rep
en roer is door de komeetachtige opkomst van Pim Fortuyn. De auteurs
maken duidelijk dat zij niet met Fortuyn geassocieerd willen worden,
waardoor de kans groot is dat zij het verschijnsel Fortuyn niet op de
juiste waarde schatten.
Fortuyn markeert naar mijn mening een belangrijk keerpunt in de
Nederlandse politiek. Hij vertegenwoordigt een politieke cultuur die
wij in Nederland niet gewend zijn, namelijk profileren en debatteren op
het scherp van de snede. Het is zeer waarschijnlijk, zelfs als Fortuyn
morgen van het politieke toneel verdwijnt, dat hij de aanzet geeft tot
een radicale bezinning op de werking van het Nederlandse politieke en
bestuurlijke systeem.
Het is deze radicaliteit die ik in het pamflet node mis. De auteurs
blijven zich blind staren op de bekende structurele problemen van de
Nederlandse politiek en het bestuur en formuleren hun oplossingen
binnen dit bestaande kader, terwijl de vernieuwing zal moeten komen
door veranderingen in de Nederlandse politieke cultuur en het
functioneren van politici.
De belangrijkste verandering die nodig is, is het doorbreken van de
gesloten managementcultuur die onder Paars hoogtij vierde.
Maatschappelijke problemen worden daarin teruggebracht tot bestuurlijke
problemen. Daarmee wordt het politieke karakter van deze problemen, en
dus ook van de mogelijke oplossingen ontkend. Ik pleit daarom voor een
herwaardering van het politieke debat.
Daarmee is niet gezegd dat dit politieke debat ook
automatisch opener wordt. Door de werking van de moderne massamedia is
een mechanisme ontstaan dat - paradoxaal - het publiek op een afstand
houdt. Politici willen scoren, maar journalisten evenzeer. Als er geen
nieuws is, moet het gemaakt worden. Politici (en ambtenaren) zijn van
de media afhankelijk, en vice versa. Uit deze relatie komt zelden
duidelijke, open communicatie voort.
Onvrede over de werking van het Nederlandse politieke en bestuurlijke
systeem is niet nieuw. D66 is er ooit voor opgericht, maar heeft mede
door tegenwerking van de VVD en de PvdA en eigen disfunctioneren
tijdens Paars niet zoveel vooruitgang geboekt met de staatsrechtelijke
en bestuursrechtelijke hervormingen.
Fortuyn wint op dit moment veel zetels omdat hij zowel
links als rechts bedient en een deel van de D66-agenda heeft
overgenomen. Hij plaatst zich meer buiten het bestaande systeem en is
daardoor in staat de politiek van de gevestigde orde te bekritiseren.
Mijn bezwaar tegen het pamflet van Guido Enthoven en Jurgen van der
Heijden is dat het kritiek van binnenuit is. Niet radicaal genoeg.
Het manifest 'Systeem open u' is een aanzet tot vernieuwing. Maar het
geeft onvoldoende antwoord op de vragen die Fortuyn aansnijdt. Voor
echte vernieuwing van de parlementaire democratie is een veel
radicalere omslag in onze politieke cultuur nodig.
Lees het manifest 'Systeem, open u' en oordeel zelf!
