De totstandkoming van een Europese richtlijn is geen sine cure. Dit
geldt zeker voor de richtlijn voor octrooieerbaarheid van software.
Eerst duurt het vijf jaar voordat een voorstel haalbaar lijkt en duurt
het vervolgens anderhalf jaar voordat het voorstel klaar is voor een
eerste lezing in het Europees Parlement. Momenteel buigt de Raad van
Europa zich over het voorstel en is het de bedoeling dat de richtlijn
in een tweede lezing door het Europees Parlement aangenomen kan worden.
Al met al kan dit wordingsproces theoretisch nog enkele jaren duren.
Waar gaat het over
De digitalisering schrijdt voort en de industrie internationaliseert.
De maatschappelijke belangen, voor de werkgelegenheid bijvoorbeeld,
worden steeds groter, maar ook breder. Houd ik m'n baan, of gaat deze
baan naar India? Mag ik deze zelfgeschreven software verkopen? Mag ik
deze software eigenlijk wel weggeven? Of dat mag wordt onder andere
bepaald door het octrooirecht. En of je deze baan houdt, wordt mede
bepaald door het octrooirecht in Nederland en Europa, maar misschien
ook wel het intellectueel eigendomsrecht in de VS of Japan. De huidige
rechtstoestand met betrekking tot het octrooiëren van software is
dubbelzinnig en biedt daardoor weinig rechtszekerheid. Om duidelijkheid
en harmonie binnen de Europese Gemeenschap te scheppen heeft de
Europese Commissie het initiatief genomen om een richtlijn met
betrekking tot het verlenen van octrooi op software voor te stellen.
Nu eens dit, dan weer dat…
Binnen Europa geldt één Europees Octrooiverdrag, beter bekend als het
Verdrag van München . Maar zoveel talen, zoveel wijzen van toepassing
en administratieve praktijken binnen de Europese Gemeenschap. Dit heeft
inmiddels tot de situatie geleid, dat een in computers geïmplementeerde
uitvinding in de ene lidstaat wel en in de andere lidstaat niet
beschermd wordt. Proberen de kamers van beroep van het Europees
Octrooibureau in hun uitspraken nog enige consistentie aan te brengen,
rechtbanken van lidstaten zien zich niet gehinderd anders te beslissen.
Los van de vraag of dit terecht is, werpt het in ieder geval ongewenste
handelsbarrières op tussen lidstaten. Dit verhoudt zich slecht met een
gemeenschap, die is opgericht ter bevordering van de harmonische
ontwikkeling van economische activiteit, een hoge graad van
concurrentievermogen en convergentie van economische prestaties. Met
octrooien kunnen grote financiële belangen gemoeid zijn, dus enige vorm
van ingrijpen is welhaast geboden, ongeacht de persoonlijke idealen
rond de octrooieerbaarheid van software
Wat is hierin al volbracht?
In 1997 wordt een toekomstvisie voor het Europees octrooi neergelegd in
een Groenboek. In 1999 wordt het octrooi voor software als prioriteit
aangemerkt. Daarop laat de Europese Commissie in begin 2000 een
onderzoek doen naar het economische effect van de octrooieerbaarheid
van computerprogramma's. Eind 2000 vindt raadpleging van het grote
publiek en de lidstaten plaats via een op Internet geplaatste
discussienota. Op 20 februari 2002 doet de Europese Commissie haar
voorstel voor de onderhavige octrooirichtlijn. Op 24 september 2003
stemt een ruime meerderheid (voor: 361, tegen: 157, absent: 28) van het
Europees Parlement voor het voorstel voor de octrooirichtlijn. Het
voorstel met amendementen ligt momenteel ter lezing bij de Europese
Raad van de verantwoordelijke ministers van de vijftien Lidstaten.
Wat nog gebeuren moet
Het doel is om zowel het Europees Parlement, als de Raad
overeenstemming over hetzelfde voorstel te laten krijgen. Als de Raad
akkoord gaat met het hen voorgelegde voorstel, dan kunnen beiden de
vaststelling en implementatiedatum bepalen. Als de Raad echter iets aan
het voorstel wil wijzigen, dan gaat het gewijzigde voorstel voor een
tweede lezing naar het Europees Parlement en vervolgens terug naar de
Raad. Als dan nog geen overeenstemming kan worden bereikt, gaan
afgevaardigden van het Europees Parlement en de Raad met elkaar in
onderhandeling. Over het bereikte onderhandelingsresultaat wordt
wederom gestemd in het Europees Parlement. Dan gaat het definitief door
óf niet.
De verwachting
Inmiddels wordt vermoed dat binnen de Raad geen eensgezindheid heerst
over het momenteel voorliggende geamendeerde voorstel. Zou het
uiteindelijk tot onderhandelingen komen, dan speelt een andere factor
een grote rol: in juni zijn er weer verkiezingen voor het Europees
Parlement. Dit betekent dat het wel eens in een zeer veranderde
samenstelling kan terugkomen met alle politieke machtsveschuivingen van
dien. Dit kan betekenen dat het voorstel snel kan worden aangenomen,
maar ook dat het hele totstandkomingsproces enkele stappen wordt
teruggezet omdat met andere mensen zaken gedaan moet worden. Het is dus
moeilijk in te schatten wanneer de richtlijn in werking zal treden. Het
zal mede liggen aan de sterkte van de lobby van voor- en tegenstanders.
Het politieke proces is nog gaande en van beide kanten wordt volop
gestreden. Die strijd kan voor juni 2004 beslecht zijn, maar kan ook
nog enkele jaren voort duren. Ongeacht de uitslag: men gaat in ieder
geval niet over één nacht ijs.
Ruart Jagt is IT-jurist. Hij studeerde af op de vraag of de gemiddelde
gebruiker nu daadwerkelijk juridisch beter of slechter af is met open
source software.
